BİRİNCİ YENİCİLER (GARİPÇİLER)

GARİP AKIMI

​

Garip Hareketi, Cumhuriyet döneminde ortaya çıkmış önemli edebî topluluklardan biridir. İlk şiirlerini 1937 yılında Varlık dergisinde yayınlayan Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rıfat Horozcu daha sonra bir araya gelerek 1941 yılında “Garip” adlı ortak bir kitap çıkartmıştır. Bu ortak kitap aynı zamanda topluluğa adını da vermiştir. Garip Hareketi ilerleyen dönemlerde edebiyat tarihlerinde I. Yeni Hareketi olarak da adlandırılmıştır. Garip’in ön sözü, hareketin poetik metni niteliğinde hazırlanmıştır. Orhan Veli tarafından hazırlanan bu ön söz, Türk şiirinde daha önce görülmemiş fikirleri içerisinde barındırmakta ve şiire farklı bir pencere açmaktadır.

Garip şiirleri, Türk şiirinin alışılmış kalıplarını ortadan kaldırdığı için toplum tarafından garipsenmiştir. Bu nedenle kitabın kapağında “Bu kitap, sizi alışılmış şeylerden şüpheye davet edecektir” (Kanık, 1941) uyarısı yapılmıştır. Varlık dergisinde yayımlanan şiirleriyle dikkatleri çeken bu üç genç şair “ortak kitap öncesi dönemde, getirdikleri yeni tarzın uç örneklerini vermeye özen göstermişlerdir. Sanki, harekete ad olacak ‘garip’ nitelemesinin şiirlerine yakıştırılmasını ister gibidirler (Mutlu Ay, 2009). Varlık’tan sonra ortak hareket etmek amacıyla 1949’da Yaprak adlı dergiyi çıkarmaya başlamışlardır. Şairlerin ortak hareket etmelerindeki amaç, okuyuculara yapmaya çalıştıkları yenilikler konusunda birlik olduklarını gösterebilmektir.

Garip Hareketi öncesinde de ortaya çıkmış farklı edebî anlayışlar, zaman zaman geçmişin üstüne yeni bir şeyler koyarak zaman zaman ise mevcut anlayışı reddederek ortaya çıkmıştır. Geleneği tamamen reddeden şiir anlayışlarından biri de Garip Hareketi olarak değerlendirilmektedir. Bu reddedişin ilk olup olmadığı hususunda çeşitli tartışmalar ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak ortaya çıkan bu farklı görüşler, Garip Hareketi’ne yeni bir tartışma alanının açılmasını sağlamıştır. Onların bu reddedişinde fütürist sanatçıların yıkıcılığının etkisi görülmektedir.

Garip Hareketi, yıllarca kabul görmüş şiir geleneğini reddeden şiir anlayışı ile bu geleneğin yıkıcısı olmuştur. Orhan Veli, eskiyi niçin yıkmak gerektiğini şöyle açıklar: “Yapıyı temelinden değiştirmek lazımdır. Biz, senelerden beri zevkimize, seviyemize, irademize hükmetmiş; onları tayin etmiş, onlara şekil vermiş olan edebiyatların sıkıcı, bunaltıcı tesirinden kurtulabilmek için o edebiyatların bize öğretmiş olduğu her şeyi atmak mecburiyetindeyiz. O ruhu atmak, o seviyeyi kaybetmek, o zevki unutmak mecburiyetindeyiz. Sade güzel telakkimiz değil, bütün telakkilerimiz değişmeli. Yeni unsurlar, yeni malzemeler, yeni söyleyiş tarzları bulmalıyız" (Ova, 2016)

Eskiyi reddetme hususunda Garip Hareketi’ni inceleyen farklı değerlendirmeler bulunmaktadır. Bu değerlendirmelerden biri de Cemal Süreya’ya aittir. O, Garip Hareketi’nin eskiyi reddetmesi üzerine şu tespitte bulunmuştur: “Orhan Veli büyük atılımını yaparken şiirden değil, şiir olmayandan çıkıyordu. Amacı, sanki, yeni bir tür şiir yazmak değil, eski şiiri yıkmak, onu itibarsızlaştırmaktı… Bu bakımdan eski şiirde ne varsa Orhan Veli ve arkadaşlarının şiirinde o yoktu. " (Süreya, 2002). Ancak onun bu tespitindeki “şiir olmayandan yola çıkma” ifadesinin yanlış olduğunu düşünen ve bu hususta eleştirenler de olmuştur.

​Kaynakça: (K. Fatih, GARİP ŞİİRİNİN DİL ÖZELLİKLERİ ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME, DergiPark, 2021)

Akımın Genel Özellikleri

​

• Bu edebi hareket, Birinci Yeni olarak da adlandırılır.

• Kendilerinden önceki tüm edebi anlayış ve geleneklere karşı bir duruş sergilemişlerdir.

• Söz sanatlarına, süslü anlatıma, geleneksel kurallara, ölçü ve uyağa karşı çıkmışlardır.

• Günlük konuşma dilini şiire taşıyarak şiir dilini sadeleştirmeyi amaçlamışlardır.

• Şiirde ahenk unsurlarından olan kafiye ve ölçüye bilinçli bir biçimde karşı durmuşlardır.

• Eserlerinde ironi ve mizah öğeleri belirgin bir yer tutar.

• Basitlik, sadelik ve sıradanlık (aleladelik) bu akımın temel ilkeleri arasında yer alır.

• “Her şey şiire konu olabilir” düşüncesini savunmuşlardır.

• Şiirde anlam ve akıl ön plandadır; kapalılıktan uzak durulmuştur.

• Yaşama sevinci ve gündelik yaşamın ayrıntıları şiirlerde açıkça hissedilir.

• Akımın öncü isimleri Orhan Veli Kanık, Melih Cevdet Anday ve Oktay Rifat Horozcu’dur.

Akımın Temsilcileri 

Orhan Veli Kanık  ​

• Eserlerinde günlük konuşma dilini ustalıkla kullanmıştır.

• İroni, espri ve nükte gibi mizahi öğelere sıkça yer vermiştir.

• Ölçüsüz, serbest tarzda kaleme aldığı şiirlerle tanınır.

• Bazı yazılarında Mehmet Ali Sel mahlasını kullanmıştır.

• Modern şiirin ifade imkânlarını genişleterek, yenilikçi bir şiir anlayışının öncülerinden olmuştur.

• Şiirde bireyciliğe karşı çıkarak, toplumcu duyarlılığı ön planda tutmuştur.

• "Şiir ihtilalcisi" olarak nitelendirilmiş; şiiri sokağa, gündelik yaşama taşımıştır.

• Edebiyatımıza damga vuran şiirlerinden bazıları şunlardır: "Anlatamıyorum", "İstanbul Türküsü", "İstanbul'u Dinliyorum", "Kitabe-i Seng-i Mezar", "Galata Köprüsü", "Delikli Şiir", "Pireli Şiir."

Eserleri 

​

1. Yenisi

2. Destan Gibi

3. Vazgeçemediğim

4. Nasrettin Hoca Hikâyeleri

5. Karşı

6. La Fonteine Masalları

7. Garip (Bu eser Orhan Veli, Melih Cevdet ve Oktay Rifat'ın ortak olarak yazdığı bir eserdir.)

Melih Cevdet Anday   

​

• Eserlerini yalın, sade ve kolay anlaşılır bir Türkçeyle kaleme almıştır.

• Şiirlerinde güçlü imgelere ve çok katmanlı simgelere yer vermiştir.

• Düşünce temelli, akla ve felsefi sorgulamalara dayanan bir şiir anlayışını benimsemiştir.

• Şiir dışında oyun, roman, deneme, anı ve gezi yazısı gibi pek çok farklı türde eserler üretmiştir.

• Yunan mitolojisinden sıkça yararlanarak evrensel temaları işlemiştir.

• Sanatını bireysel ve romantik duyarlılıklardan arındırarak toplumsal gerçekliğe ve sosyal meselelere dayandırmıştır.

Eserleri  

​

1. Kolları Bağlı Odysseus

2. Rahatı Kaçan Ağaç

3. Telgrafhane

4. Göçebe Denizin Üstünde

5. Teknenin Ölümü

Oktay Rifat Horozcu  ​

• Şiirlerinde lirizm ve yaşama sevinci belirgin temalardır; özellikle yaşama sevinci, sanatının temel izleği olmuştur.

• Başarılı yergi ve eleştirileriyle dikkat çekmiş; toplumsal meseleleri ironik bir dille ele almıştır.

• Şiirin yanı sıra tiyatro ve roman türlerinde de eserler kaleme almıştır.

• Sanatını sürekli yenileyen, dönüştüren ve kendini çağın ruhuna göre onaran bir anlayış benimsemiştir.

• Edebi serüveni Garip Akımı'yla başlamış, zamanla İkinci Yeni'nin etkisine girmiş, sonrasında ise toplumcu şiir anlayışına yönelmiştir.

• Deyimler, tekerlemeler ve halk söyleyişleri onun şiir dilinin ayrılmaz unsurlarıdır.

• Kent yaşamı, özellikle şehirde yaşayan bireyin gündelik deneyimleri, eserlerinin başlıca konularındandır.

• Dilsiz ve Çıplak adlı eseriyle Behçet Necatigil Şiir Ödülü’nü kazanarak edebi başarısını taçlandırmıştır.

​

Eserleri  

​

1. Aşk ve Avarelik Üzerine Şiirler-şiir

2. Yaşayıp Ölmek-şiir

3. Aşık Merdiveni-şiir

4. Denize Doğru Konuşma-şiir

5. Güzelleme-şiir

6. Elleri Var Özgürlüğün-şiir

7. Dilsiz ve Çıplak-şiir

8. Kadınlar Arasında-tiyatro

9. Bir Takım İnsanlar-tiyatro

10. Perçemli Sokak