MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ

Dönemin Genel Muhtevası

1911 yılında Selanik'te çıkarılan "Genç Kalemler" dergisinde Ziya Gökalp, Ömer Seyfettin ve Ali Canip Yöntem millî bir edebiyat oluşturabilmek için millî bir dile ihtiyaç duyulduğunu savunurlar. Yazı dilinin konuşma diline yaklaşması, Arapça ve Farsça dil bilgisi kurallarının yerine Türkçe karşılıklarının kullanılması gibi ilkeler etrafında başlattıkları "Yeni Lisan Hareketi" etkili olur ve Türkçe bu dönemden başlayarak sadeleşme yolunda köklü bir değişim sürecine girer.

Dönemin Özellikleri

• 1911 yılında Selanik’te doğan bu edebî hareket, Türk edebiyatında önemli bir kırılma noktasıdır.

Dönemin öncü isimleri Ömer Seyfettin, Ali Canip Yöntem ve Ziya Gökalp olmuştur.

• Eserlerde İstanbul Türkçesi (İstanbul ağzı) esas alınmış; dilde sadeleşme hedeflenmiştir.

• Ömer Seyfettin, “Yeni Lisan” başlıklı makalesinin ön sözünde, bu edebî anlayışın temel ilkelerini ortaya koymuştur.

• Türkçülük akımı, bu dönemin ideolojik temelini oluşturur. “Türk Ocağı”, “Türk Yurdu” ve “Türk Derneği” bu anlayışın kurumsal yapı taşlarıdır.

• Hece ölçüsü kullanımı teşvik edilmiş, aynı zamanda yalın ve açık bir Türkçe benimsenmiştir.

• Hem roman hem de hikâye türleri, teknik açıdan bu dönemde olgunluk kazanmıştır.

• Dil anlayışı bakımından, Arapça ve Farsça kökenli kelimeler terk edilerek yerine öz Türkçe sözcükler tercih edilmiştir.

• Bununla birlikte, Türkçeleşmiş ve halk arasında yerleşik hâle gelmiş olan Arapça-Farsça kökenli sözcükler, kullanılabilir kabul edilmiştir.

• Edebiyat, bu dönemde “sanat toplum içindir” anlayışı doğrultusunda şekillenmiştir.

Dönemin Sanatçıları 

Refik Halit Karay

• Edebî hayatına Fecr-i Ati Topluluğu bünyesinde başlamış, sonrasında Millî Edebiyat Dönemi'ne dâhil olmuştur.

• Eserlerinde derin betimlemeler, mizahî unsurlar ve eleştirel bir yaklaşım dikkat çeker.

• Anlatımında sade, açık ve yalın bir dil tercih etmiştir.

• “Kirpi” mahlasıyla siyasal mizah yazıları kaleme almış; bu yazılarında ince zekâ ve eleştirel bir bakış öne çıkmıştır.

• Aydede adlı mizah dergisini yayımlamıştır.

• Realizm akımının etkisinde kalmış; olay ve kişilerde gerçekliğe önem vermiştir.

• Türk hikâyeciliğine, konu çeşitliliği ve toplumsal derinlik kazandırmıştır.

• Eserlerinde içsel çözümlemelerden ziyade gözlem ön plandadır; bu yönüyle üstün bir gözlem gücüne sahip olduğu görülür.

• Kıvrak ve sürükleyici anlatımı, başarılı tasvirlerle desteklenmiştir.

• Romanlarında “memleket” temasına sıklıkla yer vermiştir.

• Onun edebî kişiliği, “memleket hikâyeciliği” kavramıyla özdeşleşmiştir.

• Kahramanları genellikle Anadolu kadınları, kasaba memurları, köylüler ve köy imamları gibi toplumun çeşitli katmanlarından seçilmiştir.

• “Sanat toplum içindir” anlayışını benimseyen yazar, eserlerinde bu ilkeyi yansıtmıştır.

Eserleri

Kirpinin Dedikleri
Dişi Örümcek
Nilgün
Son Kadeh
Guguklu Saat
Anahtar
Deli
Çete
Bugünün Saraylısı
Yezid'in Kızı
İstanbul'un İç Yüzü
Sürgün
Memleket Hikâyeleri
Gurbet Hikâyeleri
Yeraltında Dünya var
Kadınlar Tekkesi

Ömer Seyfettin

• Ömer Seyfettin, Türk edebiyatında olay hikâyeciliğinin en önemli temsilcisi olarak kabul edilmiştir.

• Gözlem, realizm, sade dil ve Türkçülük yazarın edebî kimliğini tanımlayan temel unsurlar arasında yer alır.

• Hikâye yazarlığını bir meslek hâline getirmiş; toplamda yaklaşık 140 hikâye kaleme almıştır.

• Yazılarını Türk Yurdu, Yeni Mecmua ve Genç Kalemler gibi dönemin önemli dergilerinde yayımlamıştır.

• “Yeni Lisan” başlıklı makalesiyle Millî Edebiyat akımının bildirgesini ortaya koymuştur.

• Küçük hikâyeyi, edebî anlamda bağımsız bir tür hâline getirmiştir.

• İlyada ve Kalavela destanlarını Türkçeye çevirmiştir.

• Eserlerinde psikolojik çözümlemelere yer vermemiştir; karakterlerin iç dünyasından ziyade, dışsal olaylara odaklanmıştır.

• Kaleme aldığı hikâyeler çoğunlukla beklenmedik sonlarla tamamlanmıştır.

• Türk tarihi, çocukluk anıları, Anadolu efsaneleri, yanlış inanışlar ve hurafeler ile millî duygu ve düşünceler, yazarın işlediği başlıca temalar arasında yer alır.

• Eserlerinde, “sanat toplum içindir” anlayışı belirleyici olmuştur.

Eserleri

Aşk Dalgaları
Efruz Bey
Bahar ve Kelebekler
Yüksek Ökçeler
Pembe İncili Kaftan
Beyaz Lale
Harem
İlk Düşen Ak
Kaşağı
Bomba
And
Kızıl Elma Neresi
Yalnız Efe
Gizli Mabed
Ashab-ı Kehfimiz

Halide Edip Adıvar

• Sanatçı, meslekî kariyerinde İngiliz Dili ve Edebiyatı profesörü olarak görev yapmıştır.

• Kurtuluş Savaşı yıllarında, millî duyguları önceleyen romanlar kaleme almıştır.

• Onbaşı ve çavuş rütbelerine sahip olan sanatçı, Millî Mücadele’ye doğrudan katılmış, aktif görev almıştır.

• Nutuklarıyla halk üzerinde derin bir etki bırakmış, toplumsal bilinci güçlendirmiştir.

• Eserlerinde kadın karakterler ön planda yer almakta; güçlü kadın figürleri dikkat çekmektedir.

• Romanlarında karakterlerini, yaşadıkları çevrenin sosyo-kültürel özelliklerine uygun biçimde konuşturmuştur.

• Realizm akımının etkileri, sanatçının eserlerinde açıkça görülmektedir.

• Gözleme dayalı bir anlatım benimseyen yazar, eserlerinde konuşma dilini ön planda tutmuştur.

• Dili zaman zaman özensiz olarak nitelense de; betimleme ve ruh tahlilleri konusunda oldukça başarılıdır.

• Eserlerinde Türkçülük düşüncesi, belirgin bir yer tutar ve bu ideoloji temsili olarak öne çıkar.

Konularına göre çeşitli romanlar kaleme almıştı:

• Kadının aile içerisindeki konumu, sanatçının eserlerinde temel temalardan biri olarak öne çıkar.

• Aşk ve kadın psikolojisi temalarını işlediği başlıca romanları şunlardır: "Heyula, Raik'in Annesi, Seviye Talip ve Handan."

• Savaşın toplumsal etkileri bağlamında kadının toplumdaki yeri ise şu eserlerinde derinlikli biçimde ele alınmıştır: "Yeni Turan, Ateşten Gömlek, Mev'ud Hüküm ve Sinekli Bakkal."

Eserleri

Ateşten Gömlek
Vurun Kahpeye
Türk'ün Ateşle İmtahanı
Dağa Çıkan Kurt
Kenan Çobanları
Sinakli Bakkal
Handan
Maske ve Ruh
Tatarcık
Mor Salkımlı Ev
Kalp Ağrısı
İzmir'den Bursa'ya

Ziya Gökalp

• Millî Edebiyat’ın düşünsel temellerinden biri olan Türkçülük fikrini sistemleştirmiş; bu yönüyle ilk Türk sosyologlarından biri olarak kabul edilmiştir. Aynı zamanda milliyetçi edebiyatın Turancılık hareketi doğrultusundaki öncülerindendir.

• Şiirlerinde önceleri aruz ölçüsünü, sonraları ise hece ölçüsünü tercih etmiştir.

• Didaktik (öğretici) bir üslup benimsemiş, dilde sadelikten yana tavır almıştır.

• Dile büyük önem atfetmiş; dilin sadeleşmesi ve millîleşmesi yönünde katkılar sunmuştur.

• Şiiri, düşünceleri aktarmanın bir aracı olarak görmüş; bu doğrultuda “şiir için değil, şuur için” anlayışını savunmuştur.

• Destan formunda şiirler kaleme almış; ayrıca masal niteliği taşıyan manzum eserler de vermiştir.

• Günlük konuşma dili ile yazı dili arasında uyum sağlamaya çalışmış; halkın anlayabileceği bir dil kullanmaya özen göstermiştir.

• Sanat yaşamının başlarında Divan edebiyatı nazım biçimlerine, sonraları ise halk edebiyatı nazım şekillerine yönelmiştir.

• Halk arasında yerleşik olan kelimeleri, “Türkçeleşmiş Türkçe” olarak adlandırmış ve bu anlayışı savunmuştur.

Eserleri

Yeni Hayat-şiir
Kızıl Elma-şiir
Altın Işık -şiir
Malta Mektupları
Türkleşmek İslamlaşmak Muasırlaşmak
Türk Medeniyet Tarihi
Türk Yöresi
Türk Ahlakı
Doğru Yol
Türkçülüğün Esasları

Ali Canip Yöntem

• Genç Kalemler dergisinde başyazarlık görevini üstlenmiştir.

• Yeni Lisan hareketinin öncülerindendir ve bu anlayışın savunuculuğunu yapmıştır.

• Edebiyat incelemeleri kaleme almış, bu alandaki çalışmalarıyla tanınmıştır.

• Makaleleri ve edebiyat tarihçiliğiyle edebiyat çevrelerinde önemli bir yer edinmiştir.

• Şiirlerinde başlangıçta aruz ölçüsünü tercih etmiş, sonrasında ise hece ölçüsüne yönelmiştir. Dilde sadeleşmeyi benimsemiştir.

• Edebi yaşamına Fecr-i Ati topluluğu içerisinde başlamış, daha sonra Millî Edebiyat anlayışı doğrultusunda eserler vermiştir.

Eserleri  

Geçtiğim Yol
Milli Edebiyat Meselesi ve Cenap Beyle Münakaşalarım

Reşat Nuri Güntekin

• Sanatçı, Hayrettin Rüştü, Sermet Ferit ve Mehmet Ferit gibi çeşitli müstear adlar kullanmıştır.

• Eserlerinde psikolojik çözümlemelere başarılı bir şekilde yer vermiştir.

• Yurdun farklı bölgelerinden izlenimlere, olumlu ya da olumsuz toplumsal manzaralara, canlı diyaloglara, bozulan insanî değerlere, yanlış batılılaşma eğilimlerine, batıl inançlara ve mizahi unsurlara sıkça yer vermiştir; bu ögeler yazarın eserlerinde öne çıkan başlıca konu ve teknikler arasında yer alır.

• Realizm (gerçekçilik) akımından etkilenmiştir.

• Eserlerinde olumsuz karakterleri sert bir dille eleştirmiştir.

• Tiyatro, öykü, deneme gibi farklı türlerde eser vererek çok yönlü bir sanatçı kimliği ortaya koymuştur.

• Anlatımında yalın ve sade bir dil kullanmayı tercih etmiştir.

Eserleri  

Yaprak Dökümü-roman
Bir Kadın Düşmanı-roman
Son Sığınak-roman
Yeşil Gece-roman
Damga-roman
Değirmen-roman
Acımak-roman
Miskinler Tekkesi-roman
Eski Hastalık-roman
Kavak Yelleri-roman
Dudaktan Kalbe-roman
Kan Davası-roman
Yeşil Gece-roman
Harabeleri Çiçeği-roman
Çalıkuşu-roman
Tanrı Misafiri-öykü
Sönmüş Yıldızlar-öykü
Leyla ile Mecnun-öykü
Olağan İşler-öykü
Balıkesir Muhasebecisi-tiyatro
Tanrı Dağı Ziyafeti-tiyatro
Anadolu Notları-gezi

Yakup Kadri Karaosmanoğlu

• Yahya Kemal ile birlikte Nev-Yunanilik akımına yönelmiştir.

• Eserlerinde temel tema, Türk toplumunun yaşam biçimi ve karşı karşıya kaldığı toplumsal sorunlardır.

• Gerçekçilik (Realizm) akımından etkilenmiş; güçlü gözlem yeteneğiyle dikkat çekmiştir.

• Karakter tahlillerinde başarılıdır; bireylerin ruhsal ve sosyal yönlerini etkili bir biçimde yansıtmıştır.

• Kadro dergisinin yazarları arasında yer almıştır.

• Çok yönlü bir sanatçıdır; hikâye, şiir, tiyatro, anı, makale ve deneme gibi farklı türlerde eserler kaleme almıştır.

• “Irmak romanları” olarak anılan roman dizisinde, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar uzanan tarihsel süreci ele almıştır.

Eserleri  

Kiralık Konak-roman
Hüküm Gecesi-roman
Hep O Şarkı-roman
Bir Sürgün-roman
Nur Baba-roman
Anamın Kitabı-anı
Sodom ve Gomore - roman
Ankara-roman
Panorama - roman
Panorama - roman
Yaban-roman
Erenlerin Bağından-şiir
Okun Ucundan-şiir
Milli Savaş Hikâyeleri-öykü
Zoraki Diplomat-anı
Bir Serencam

Mehmet Emin Yurdakul

• Millî bir kimliğe sahip olan Türk şairidir; "millî şair" unvanıyla anılmaktadır.

• Türk Yurdu dergisinin kurucuları arasında yer almıştır.

• Türkçülük düşüncesine halkçı bir boyut kazandırmıştır.

• Şiiri, Mehmet Akif Ersoy ve Tevfik Fikret gibi düzyazıya yaklaştırarak daha yalın ve doğrudan bir anlatım tarzı benimsemiştir.

• Şiirlerinde bireysel duygulardan ziyade toplumsal temalar ön plandadır.

• Batı edebiyatına özgü nazım biçimlerinden de yararlanmıştır.

• Eserlerinde hece ölçüsünü kullanmış; didaktik bir içerik ve sade bir dil tercih etmiştir.

• Üslubu hem yalın hem de coşkuludur.

• Şiir anlayışında biçimsel yeniliklere gitmiş; üçlük, altılık ve sekizlik bent yapıları kullanmıştır.

• Sanat anlayışında “sanat toplum içindir” ilkesi ön plandadır.

Eserleri

Ordunun Destanı
Ey Türk Uyan
Cenge Giderken
Tan Sesleri
Türkçe Şiirler
Zafer Yolunda
Türk Sazı

Hamdullah Suphi Tanrıöver

• “Millî hatip” unvanıyla anılmış; Mehmet Akif Ersoy’u İstiklal Marşı’nı kaleme almaya teşvik etmiş ve marşı Türkiye Büyük Millet Meclisi kürsüsünde ilk kez kendisi seslendirmiştir.

• Edebî ve düşünsel kimliğinde Türkçülük ve milliyetçilik akımlarının etkisi belirgindir.

• Hitabet gücü yüksek, etkileyici söylev ve nutuklarıyla tanınan bir isimdir.

• Edebiyat yaşamına Fecr-i Ati topluluğu içerisinde başlamış; daha sonra Millî Edebiyat anlayışına yönelmiştir.

Eserleri

Günebakan
Dağ Yolu

Mehmet Fuat Köprülü

• Tarih ve edebiyat alanlarında önemli araştırmalara imza atmıştır.

• Divan şiiri ve halk şiiri üzerine kapsamlı incelemeler gerçekleştirmiştir.

• Akademik unvanı profesör olup, aynı zamanda devlet kademesinde bakanlık görevinde de bulunmuştur.

• Edebî yaşamına Fecr-i Ati topluluğu içinde başlamış; sonrasında Millî Edebiyat Dönemi’nde de eserler vermeye devam etmiştir.

• Hece ölçüsüyle yazdığı, duygu yüklü şiirleriyle edebiyat dünyasında kendine özgü bir yer edinmiştir.

Eserleri

Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar
Türk Edebiyatı Tarihi
Osmanlı Devleti'nin Kuruluşu
Divan Edebiyatı Antolojisi
Türk Saz Şairleri
Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar

Musahipzade Celal

• Toplumsal eleştiriyi ön plana çıkaran tiyatro eserleri kaleme almıştır.

• Oyunlarının konularını ağırlıklı olarak Osmanlı tarihinden seçmiştir.

• Tiyatro yapıtları, töre komedisi niteliği taşımaktadır.

• Sahneleme unsurlarına, özellikle kostüm ve dekor düzenlemelerine büyük önem vermiştir.

• Karakterlerini, ait oldukları dönemin sosyal ve dilsel özelliklerine uygun biçimde konuşturmuştur.

• Teknik açıdan bazı oyunlarında yapı bakımından eksiklikler görülmektedir.

• Hafif müzik eşliğinde sahnelenen tiyatrolara da yer vermiştir.

• Oyunlarında siyasal ve belgesel nitelikler dikkat çekmektedir.

• “Sanat toplum içindir” anlayışı tiyatro görüşünün temelini oluşturur.

Eserleri  

Bir Kavuk Devrildi-tiyatro
İstanbul Efendisi - tiyatro
Atlı Ases - tiyatro
Aynaroz Kadısı - tiyatro
Macun Hokkası - tiyatro
Köprülüler - tiyatro
Fermanlı Deli Hazretleri - tiyatro

Halide Nusret Zorlutuna

• Kaleme aldığı şiirlerde kendi yaşamından izlere sıkça yer vermiştir.

• Her ne kadar aruz ölçüsüyle de şiirler yazmış olsa da, asıl ününü hece ölçüsüyle kaleme aldığı şiirlerle kazanmıştır.

• Serbest nazım biçimiyle yazılmış şiirleri de bulunmaktadır.

• Eserlerinde başlıca temalar arasında aşk, yurt güzellikleri ve mistik bir atmosfer ön plana çıkar.

• Güçlü bir gözlem yetisine sahiptir; şiir, roman ve öykü türlerinde eserler vererek çok yönlü bir sanatçı kimliği ortaya koymuştur.

• 1983 yılında “Ümmü’l-Muharrirât” (Yazarların Annesi) unvanına layık görülmüştür.

• Sanat anlayışında “sanat toplum içindir” ilkesi belirgin bir şekilde hissedilmektedir.

Eserleri  

Geceden Taşan Dertler - şiir
Yayla Türküsü - şiir
Ellerim Bomboş - şiir
Beyaz Selvi - roman
Git Bahar - şiir

Millî Edebiyat Döneminin Diğer Sanatçıları

İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci
Neyzen Tevfik Kalaylı

Millî Edebiyat Dönemi Bağımsız Sanatçıları

Yahya Kemal Beyatlı (Ahmet Agâh)

• Şiirlerinde temel tema Osmanlı tarihi ve medeniyetidir.

• Parnasizm ve Nev-Yunanîlik akımlarından etkilenmiştir.

• Neo-klasik etkiler de şiirlerinde görülür.

• Dil ve üsluba büyük önem vermiştir.

• Toplumsal konulara yer vermemiştir.

• Şarkı, rubai, gazel gibi geleneksel nazım biçimlerinin yanı sıra Batılı nazım biçimlerini de kullanmıştır.

• Kendine özgü, özgün bir şiir anlayışı geliştirmiştir.

• Aruz ölçüsünü Türkçeye uyarlayarak "Türk aruzu"na dönüştürmüştür.

• Mehmet Akif ve Tevfik Fikret’in aksine nazmı nesirden uzaklaştırmıştır.

• Musikiye verdiği önemle Sembolizm’e yaklaşır.

• Divan şiirini çağdaş bir anlayışla yeniden yorumlamıştır.

• Eski şiir geleneğini modern biçimde yaşatmıştır.

• “Esersiz şair” olarak anılır; eserleri ölümünden sonra yayımlanmıştır.

• Şiiri “kelime işçiliği” olarak tanımlamıştır.

• Akıncılar ve Mohaç Türküsü gibi epik şiirler yazmıştır.

• Aşk, lirizm, ölüm kaygısı ve sonsuzluk arzusu gibi temaları işlemiştir.

• Biçim mükemmelliği şiir anlayışının temel ilkelerindendir.

Eserleri  

Eski Şiirin Rüzgarlarıyla-şiir
Eğil Dağlar-deneme
Akıncılar-şiir
Rubailer-şiir
Kendi Gök Kubbemiz-şiir
Sessiz Gemi-şiir
Aziz İstanbul-deneme
Siyasi ve Edebi Hatıralarım-anı
Siyasi ve Edebi Portreler
Ok-şiir/Hece ölçüsüyle yazdığı tek şiiri.

Mehmet Akif Ersoy

• Millî şair olarak tanınır; sanat anlayışı İslamcılık ve toplumsal fayda temellidir.

• İstiklal Marşı’nı kahraman Türk ordusuna ithaf etmiştir.

• Gerçekçi, didaktik bir üslup benimsemiş; konuşma diliyle birlikte zaman zaman ağır bir dil de kullanmıştır.

• Sırat-ı Müstakim ve Sebilü’r-Reşad adlı dergileri çıkarmıştır.

• Batıcılık ve Türkçülük akımlarına karşıdır.

• Manzum hikâyeler kaleme almıştır.

• Arapça, Farsça ve Fransızcadan çeviriler yapmıştır.

• Cehalet, akılsızlık, taklitçilik, yoksulluk ve inançsızlık temel temalarındandır.

• Divan edebiyatı nazım biçimlerinden özellikle mesneviyi tercih etmiştir.

• Şiiri düzyazıya yaklaştıran bir anlatım geliştirmiştir.

Eserleri

Safahat-şiir
Süleymaniye Kürsüsünde-şiir
Fatih Kürsüsünde-şiir
Hakkın Sesleri-şiir
Hatıralarım-şiir
Küfe-şiir
Hasta-şiir
Asım-şiir
Çanakkale Şehitlerine-şiir
Gölgeler-şiir
Seyfi Baba-şiir