ŞİİR BİLGİSİ
Giriş
Şiir, hayal ve düşüncelerin belli bir düzene bağlı olarak etkileyici bir dil ve ahenkli mısralar içinde aktarılmasıdır. Bu şiirin evrensel tanımı değildir. Zaten şiirin evrensel tanımı henüz için yoktur. Şiir, öznel tanımlara açık olan bir türdür. Herkesin şiir anlayışı ya da şiiri tanımlama biçimi birbirinden farklıdır.
Manzum
-Manzumlar, öğretici özelliği olan didaktik şiirlerdir.
-Olay örgüsü olabilir.
-Tek anlamlıdır. Aktarılan mesaj, herkes tarafında aynı anlama gelir.
-Konuşma diliyle, sade bir lisanla yazılır.
-Öyküleme ve betimlemeye başvurulur.
-Diyaloglardan yararlanılır.
-Düzyazıya çevrilebilir.
Şiir
-Şiir, estetik özelliği bulunan ahenkli dizelerdir.
-Olay örgüsü şiirde bulunmaz.
-Çok anlamlıdır ve yoruma açıktır. Her okur kendince farklı anlamlar çıkarır.
-İmgelerden yararlanılır.
-Diyalog tercih edilmez şiirde.
-Düzyazıya çevrildiğinde etkisini yitirir.
-Başka bir dile çevrildiğinde de anlam kayması olabilir ya da aynı estetik zevki veremeyebilir.
Mensur
-Düzyazıyla yazılmış eserlere "mensur" denir. Mensur, daha açık bir ifadeyle, şiir tadında düzyazı demektir.
-Duygu, düşünce ve hayalleri şiirde görüldüğü incelikte anlatan bir düzyazı türüdür.
-Türk edebiyatı'nda "Mensure" diye adlandırılır.
-Ses, söyleyiş ve tema bakımından şiirden farklı değildir.
-Söz ve anlam sanatlarına başvurulur.
-Dil, sanatsal işleviyle kullanılır.
-İç ahengin sağlanması için, devrik cümleler kullanılır.
-Ölçü ve uyak zorunluluğu yoktur.
-Sanatçı, duygularını daha rahat ifade eder.
Ölçü (Vezin)
-Bir şiirdeki dizelerin, hece sayısı bakımından ya da hecelerin uzunluk-kısalık bakımından denk oluşuna "ölçü" denir.
Hece Ölçüsü
-Bir şiirde, mısraların eşit olmasına dayanan ölçüye denir. Hecelerin sayısı parmakla sayıldığı için, "Parmak Ölçüsü" olarak da adlandırılır. Hece ölçüsü, edebiyatımızın millî ölçüsüdür.
Aruz Ölçüsü
-Mısralarda ki hecelerin, uzunluk ve kısalıkları temeline dayanan şiirdir.
-Arap edebiyatı kaynaklıdır.
Serbest Ölçü
-Ölçü ve uyağa bağlı kalınmadan yazılan şiirlerdir.
-Sözcüklerin birbiriyle olan ses ilişkisi ahengi sağlar.
Aruz Kusurları:
İmale (Çekme)
Kısa geceyi uzun okumaktır.
Zihaf (Kesme)
Uzun heceyi kısa okumaktır.
Med (Uzunluk)
Heceleri asıl değerlerinden uzun okumaktır.
Kasr (Kesme)
Uzun heceyi hafifletme, inceltmedir.
Vasl (Ulama)
Ünsüzle biten heceyi, ünlüyle başlayan heceye birleştirmedir.
Takti
Aruz ölçüsünde, dizelerin durak yerlerini belirtecek biçimde kesik kesik okumasına denir.
UYAK (KAFİYE)
-Dize sonlarında tekrarlanan yazılışları aynı, anlam ve görevleri farklı olan harf veya sözcüklerdir.
-Kafiyeleri bulmadan önce redifleri bulmak, sorunun çözümünde daha mantıklı bir yoldur.
Redif
-Dize sonlarında tekrarlanan, aynı harflerden oluşan, aynı görev ve anlamdaki ekler, kelimeler veya kelime gruplarıdır.
Yarım Uyak
-Dize sonlarındaki tek bir ses benzerliğidir.
Tam Uyak
-Dize sonlarındaki iki ses benzerliğidir.
Zengin Uyak
-Dize sonlarındaki en az üç ses benzerliğidir.
Cinaslı Uyak
-Dize sonlarında "sesteş" kelimelerle uyak yapılmasıdır.
Tunç Uyak (Kafiye)
-Dize sonundaki bir kelimenin başka bir dize sonundaki kelimenin içinde bulunmasıdır.
-Tunç Kafiye, bir kafiye türü değil; bir kafiye özelliğidir.
Kafiye (Uyak) Düzeni / Örgüsü / Şeması
-Şiirde kafiyelerin diziliş özelliğine denir.
-Uyak düzeni belirlenirken birbiriyle uyaklı dizeler aynı seste gösterilir.
Düz Uyak
-Dize sonlarındaki harflerin, "aaaa veya aaab" şekilde uyaklanmasıdır.
Mâni Tipi Uyak
-Dize sonlarındaki harflerin, "aaxa" şeklinde uyaklanmasıdır.
Örüşük Uyak
-Dize sonlarındaki harflerin, "aba-bcb-cbc..." şeklinde uyaklanmasıdır.
Çapraz Uyak
-Dize sonlarındaki harflerin, "abab..." şeklinde uyaklanmasıdır.
Sarma (Sarmal) Uyak
-Dize sonlarındaki harflerin, "abba..." şeklinde uyaklanmasıdır.
Kelime ve Kelime Gruplarının Tekrarı
-Şiirde ahengi sağlayan unsurlardan biri de bazı kelimelerin ve kelime gruplarının tekrarlanmasıdır.
Asonans
-Dizelerde aynı ünlülerin ahenk sağlayacak şekilde sıkça tekrarlanmasıdır.
Aliterasyon
-Dizelerde aynı ünsüzlerin ahenk sağlayacak şekilde sıkça tekrarlanmasıdır.
Nakarat
-Şiiri oluşturan bölümlerin (Üçlük, dörtlük vb.) her birinin sonunda aynen tekrarlanan dizelerdir.
Konularına Göre Şiir Türleri
Lirik Şiir
-"Sevgi, aşk, özlem, gurbet, ölüm" gibi konularda duyguların dile getirildiği şiirlerdir.
-İsmini eski Yunan'da bir müzik aleti olan "Lir" adı verilen çalgıdan almıştır.
-Türk şiirinde, "Koşma, semai, ağıt, mersiye, ilahi, gazel, şarkı, münacaat" gibi nazım biçimleri/ şekilleri ve türleri "lirik şiire" örnektir.
Epik Şiir
-"Savaş, kahramanlık, cesaret, yiğitlik vb." konuları coşkulu bir anlatımla işleyen şiirlerdir.
-Destanlar, epik şiir türündedir.
-Epik kavramı Yunanca, "Epope" adlı verilen bir isimden gelir.
-Türk şiirindeki, "Koçaklama, destan, varsağı" gibi nazım biçim ve türleri epik şiir özelliği taşır.
Pastoral Şiir
-Tabiat güzelliklerini, kır ve çoban hayatını anlatan şiirlerdir.
-Pastoral kavramı Latince, çobanlara ilişkin anlamına gelen "Pastoralis" kelimesine dayanmaktadır.
-Monolog şeklinde yazılanlara, "İdil", diyalog şeklinde yazılanlara ise, "Eglog" adı verilir.
Didaktik Şiir
-Bir düşünceyi aktarmayı, bir konuda öğüt, bilgi, ders vermeyi amaçlayan öğretici şiir türüdür.
-Didaktik kavramı, Yunanca "Öğretici" anlamına gelen, "Didaktios" kelimesine dayanır.
-Daha çok dinî, ahlakî, felsefî ve sosyal konularında yazılır.
-Manzum hikâyeler, fabllar didaktik özellik gösterir.
Satirik Şiir
-Kişilerin ve toplumun aksayan yönlerini eleştirel şekilde ele alan şiirlerdir.
-Kişi, olay ya da durumlar iğneleyici sözlerle ve alaylı ifadelerle eleştirilir.
-Satirik şiir; halk şiirinde, "Taşlama", divan şiirinde "Hicviye" (hiciv), Batı etkisindeki Türk şiirinde ise "Yergi" kavramlarına karşılık gelir.
Dramatik Şiir
-Tiyatro da kullanılan şiir türüdür.
-Kadim Yunan edebiyatında oyuncuların sahnede söyleyecekleri sözler şiir hâline getirilir ve onlara ezberletilirdi.
-Dramatik şiir, harekete çevrilebilen şiir türüdür.