DİVAN EDEBİYATI

Divan edebiyatı, Osmanlı İmparatorluğu döneminde 13. yüzyıldan 19. yüzyılın sonlarına kadar gelişmiş olan klasik Türk edebiyatıdır. Bu edebiyat türü, adını, şairlerin şiirlerini topladıkları ve "divan" adı verilen derleme kitaplardan alır. Divan edebiyatı, Arap ve Fars edebiyatlarının etkisi altında gelişmiştir ve belirli kurallara, kalıplara, ve estetik değerlere dayanan bir edebiyat türüdür.

Sınavlarda en sık sorulan Divan Edebiyatı dönemi şairleri arasında Mevlana, Âşık Paşa, Ahmedî, Şeyhi, Şeyh Gâlip, Fûzûli, Bâkî, Nefî ve Nedim gibi önemli isimler yer alır.

Bu konuya çalışırken yukarıda adı geçen sanatçılara dikkatle odaklanmanızı tavsiye ederiz.

13. Yüzyıl Divan Edebiyatı Sanatçıları

Hoca Dehhani

-Divan edebiyatının kurucusu ve ilk divan şairi olarak kabul edilir.

-Eserlerinde din dışı konulara yer vermiştir.

-Bazı araştırmalara göre 14. yüzyılda yaşamıştır.

-Oğuz Türkçesini eserlerinde ustalıkla kullanmıştır.

-Aşk, şarap ve tabiat, başlıca işlediği konular arasında yer alır.

-Günümüze yalnızca birkaç şiiri ulaşabilmiştir.

-Selçuklu Şehnamesi (Selçukname) adlı eseri, yirmi bin beyitten oluşan Farsça bir mesnevi olarak kabul edilmektedir.

-Sanatçı, ilk kez Fuat Köprülü tarafından tanıtılmıştır.

Ahmet Fakih

-Tasavvuf konulu şiirler kaleme alan şair, bazı araştırmalara göre 14. yüzyılda yaşamıştır.

-Sanatçının "Çarhname" adlı eseri, kaside biçiminde yazılmış olup; dinî, tasavvufî ve ahlaki bir manzume olarak kabul edilmektedir.

-Eldeki verilere göre, Eski Anadolu Türkçesi’nin bilinen en eski şairidir.

-Sanatçının "Kitâbü Evsâf-ı Mesâcidi’ş-Şerîfe" adlı eseri; Şam, Kudüs, Mekke ve Medine gibi kutsal yerleri tanıtan bir mesnevi olarak bilinmektedir.

-Bu eser, aynı zamanda Türk edebiyatının ilk manzum seyahatnamesi olma özelliğini taşımaktadır.

Eserleri

1. Çarhname

Şeyyat Hamza

-Mutasavvıf bir şair olan sanatçı, kaleme aldığı şiirlerinde hem hece hem de aruz ölçüsünü kullanmıştır.

-Dinî, tasavvufî ve ahlaki konuları işlemiştir.

-Şiirlerinde Eski Anadolu Türkçesini kullanmıştır.

-Şeyyad Hamza, ilk kez Fuat Köprülü tarafından tanıtılmıştır.

-Şairin "Destan-ı Sultan Mahmud" adlı bir mesnevisi de bulunmaktadır.

-Türk edebiyatındaki ilk aşk mesnevisi ve aynı zamanda ilk mesnevi örneği olarak kabul edilen "Yusuf u Züleyha" adlı eseri kaleme almıştır.

Eserleri

1. Yusuf u Züleyha

Mevlana

-Mutasavvıf şairlerin en ünlüsü olan Mevlânâ, kaleme aldığı eserlerinde tasavvuf düşüncesini işlemiştir.

-Bütün eserlerini Farsça olarak kaleme almıştır.

-“Hamdım, piştim, yandım.” sözü, sanatçının hayat felsefesi olmuştur.

-Şems-i Tebrizî ile tanıştıktan sonra tasavvuf yoluna yönelmiştir.

-Bazı şiirlerinde Türkçe dizelere ve sözcüklere de yer vermiştir.

-Şiirlerinde “Rûmî” mahlasını kullanmıştır.

-Ölümünü “Şeb-i Arûs” yani “düğün gecesi” olarak nitelendirmiş; bu nedenle törenlerle anılmış ve ölümü Allah’a kavuşma olarak görmüştür.

Eserleri

1. Mesnevi

2. Davan-ı Kebir

3. Fi Hı Ma Fih

4. Mecalis-i Seb'a

5. Mektubat

Sultan Veled

-Sanatçı, Mevlânâ’nın oğludur.

-Mevlevilik tarikatının kurucusudur.

-Eserlerinde tasavvuf düşüncesini işlemiştir.

-Babası Mevlânâ’nın düşüncelerini yaymaya çalışmıştır.

-Farsça yazmakla birlikte Türkçe şiirler de kaleme almıştır.

-Türkçe, Farsça ve Rumca yazılmış bir divanı da bulunmaktadır.

-Sultan Veled, ilk Mevlevî dergâhını açarak şeyh olmuş ve vefatına kadar bu görevini sürdürmüştür.

Eserleri

1. İptidaname

2. İntihaname

3. Rebabname

14. Yüzyıl Divan Edebiyatı Sanatçıları

Gülşehri

-Asıl adı Süleyman olan sanatçı, Mevlevilik tarikatına bağlı olarak mesnevileriyle tanındı.

-Eserlerinde tasavvuf düşüncesini işledi.

-Kırşehirli olan sanatçının "Aruz Risalesi" adlı eseri Farsçadır.

-Kırşehir'de kurduğu Mevlevi tarikatını yaymaya çalıştı.

-Kırşehir, o yıllarda "Gülşehir" olarak anıldığı için Gülşehri mahlasını kullandı.

-Gülşehri, Ahi Evran'ın yanında yaklaşık elli yıl kadar kaldı ve onun vefatından sonra ahilik postuna oturdu.

-Sanatçının "Keramet-i Ahi Evran" adlı eseri, Ahi Evran'ı cömertliğiyle tanınan biriyle kıyaslayan Türkçe bir mesnevidir.

Eserleri

1. Feleknâme

2. Mantıku't u Tayr

Âşık Paşa

-Asıl adı Ali olan sanatçının mahlası Âşık'tı.

-Sanatçı, eserlerini sade bir Türkçe ile kaleme aldı.

-Yunus Emre tarzını eserlerinde sürdürdü.

-Âşık Paşa, Türkçenin edebiyat dili olmasında büyük çaba harcayıp rol oynadı.

-Âşık Paşa'nın eserleri, sanat değerinden çok Türkçeye verdiği önem bakımından önemli.

Eserleri

1. Garibnâme

2. Fakrnâme

Nesimi

-Hurufilik tarikatına mensup olan sanatçı, kaleme almış olduğu şiirlerinde tasavvuf konusunu işledi.

-Yalın ve akıcı bir üslup kullanmış eserlerini kaleme alırken.

-Lirik şiirleriyle de tanınmıştır.

-Sanatçı, Vahdeti Vücud anlayışını savundu.

-Kimi gazellerinde, "Hüseyni" mahlasını kullanmıştır.

-Sanatçının Azeri Türkçesiyle kaleme aldığı Tuyuğları meşhurdur.

-Türkçe ve Farsça Divan'ı da bulunmakta.

Kadı Burhaneddin

-Aruz ve hece ölçüsüyle eserlerini kaleme alan sanatçının, Divan'ı var.

-Kaleme aldığı eserlerinde, cinas ve tevriye sanatlarını kullanmıştır.

-Kaleme aldığı şiirlerinde mahlas kullanmamıştır.

-Sanatçının asıl adı Ahmet'tir.

-Eretna beyliği yıkılınca, Sivas'ta hükümranlığını ilan etmiş.

-Akkoyunlularla yaptığı bir savaş sonucu, mağlup olarak hayatını kaybetmiştir.

-Hem tasavvuf düşüncesini hem de din dışı konuları eserlerinde işlemiştir.

-Sanatçı, Azerbaycan Türkçesiyle yazdığı Tuyuğları ve gazelleriyle tanındı.

Kul Mesud

Sanatçının çeviri olarak kaleme aldığı “Kelile ve Dimne” adlı eseri önemlidir.

Hoca Mesud

-Türkçe'yi başarılı bir şekilde kullandı.

-"Fergengnâme-i Sadi" adlı eseri, tasavvuf konulu bir mesnevi'dir.

-Sanatçı'nın "Süheyl ü Nevbahar" adlı eseri âşık konulu ilk mesnevilerdendir.

Eserleri

1. Süheyl ü Nevbahar

Ahmedi

-Asıl adı, Taceddin İbrahim Bin Hızır olan sanatçı, Germiyanlı'dır.

-Sanatçının kendine ait Divan'ı var.

-Daha çok din dışı konularda eserler yazmış.

-Ayrıca Ahmedi'nin bilginlik yönü de mevcuttur.

-Doğrusu diğer şairlerle kıyaslandığında güçlü bir şair değildir.

Eserleri

1. Miyarü'l-edep

2. Mizanü'l-edep

3. Mirkatü'l-edep

4. İskendernâme

5. Cemşid û Hurşid

6. Tervihü'l Ervah

15. Yüzyıl Divan Edebiyatı Sanatçıları

Hamdullah Hamdi

-Hamse sahibi ilk sanatçılardan olan Hamdullah Hamdi, Türk edebiyatında en güzel "Yusuf û Züleyha" mesnevisini yazdı.

-Sanatçının kaleme aldığı diğer eserleri şunlardır:

1. Leyla ve Mecnun

2. Tuhfetu'l Uşşak

3. Kıyafetnâme

Yazıcıoğlu Mehmed

-Malkaralı olan sanatçı, Hacı Bayramı Veli'ye bağlanmış.

-Aruz ölçüsüyle kaleme aldığı on bin beyitlik din tarihi niteliğindeki "Muhammediye" adlı eseri ünlü.

Necati

-Asıl adı Nuh veya İsa olan sanatçı, devşirme kökenlidir.

-Eserlerini sade bir dille yazdı.

-Sanatçı eserlerinde, atasözü ve deyimleri kullanmış.

-Ayrıca Necati'nin âşık konusunu işleyen gazalleri ünlüdür.

-Hat çalışmaları da mevcut. Aynı zamanda Türkçe Divan'ı da vardır.

-"Hüsrev-i Rum / Melikü'ş-şuara" önemli eserleridir.

Sinan Paşa

-Süslü Nesrin ilk temsilcisi olan sanatçı, eserlerini süslü bir lisan ile kaleme aldı.

-Sanatçının diğer eserleri şunlardır: "Tezkiretu'l Evliya, Maarifname, Tezhibu'l Ahlâk."

-Sanatçının secili, sanatlı bir anlatımı mevcut.

Eserleri

1. Tazarrunâme

Ali Şir Nevai

-Çağatay edebiyatının en ünlü şairidir.

-Bilinçli bir dilcidir.

-Sanatçının, dördü Türkçe olmak üzere bir tane de Farsça Divan'ı mevcuttur.

-Türk Edebiyatı'nda, Hamse sahibi ilk şairdir.

-Arkadaşı, hükümdar ve şair olan Hüseyin Baykara'nın vezirliğini yapmış.

-Sanatçının Çağatayca'ya katkılarından dolayı, Çağatayca'dan "Nevai" dili diye bahsedilir.

-"Mecalisü'n-Nefais" adlı eseri, Türk Edebiyatı'ndaki ilk şairler tezkiresidir.

-"Muhakemetü'l Lugateyn" adlı eseri, Türkçe'nin Farsça'dan üstün bir dil olduğunu kanıtlamak üzere kaleme aldığı bir eserdir.

-Sanatçının hamseyi oluşturan eserleri şunlardır:

Hayretü'l Ebrar
Ferhad û Şirin
Leyla ve Mecnun
Seba-i Seyyare
Sedd-i İskenderi

Eserleri

1. Mecalisü'n-Nefais

2. Mizanü'l Evzan

3. Muhakemetü'l Lugateyn

Şeyhi

-Asıl adı, Yusuf Sinaneddin olan sanatçı, Divan şiirinin en usta şairlerindendir.

-Sanatçı; şairliğinin yanı sıra doktor ve din bilginidir.

-Şairin, Türkçe Divan'ı da mevcuttur.

-Şair, Ankara'da Hacı Bayramı Veli'ye bağlandıktan sonra "Şeyhi" mahlasını kullanmaya başlamış.

-Sanatçıya, "Gazel yazmak ev yapmaya; mesnevi yazmak ise şehir kurmaya benzer." demiştir.

-Şair, daha çok din dışı konularda eserler kaleme almış.

-Tasavvuf düşüncesini de işlemiş eserlerinde.

-Sanatçının "Harnâme" adlı eseri, Türk Edebiyatı'ndaki ilk fabl örneğidir.

Eserleri

1. Harnâme

2. Hüsrev û Şirin

Süleyman Çelebi

Sanatçının en önemli özelliği, "Vesiletü'n-Necât"ın yani "Mevlid"i yazan kişi olmasıdır.

Babürşah

-Kâlem, kelâm ve kılıç ipmaratoru olan sanatçı, eserlerini Çağatay Türkçesi ile kaleme aldı.

-Kendileri hattat, nakkaş ve bestekardır.

-Ölüm tarihi dolayısıyla 16. yüzyıl sanatçı olarak da kabul edilmektedir.

-Sanatçı, Babür İmparatorluğu'nun kurucusu ve ilk hükümdarıdır.

-Sanatçının "Babürnâme" (Vekai) adlı eseri, Türk Edebiyatı'ndaki ilk anı örneğidir.

Eserleri

1. Babürnâme

Mercimek Ahmet

-Sanatçı, "Kabusname" adlı eserini Keykavus'tan çevirmiş. Çevirdiği bu esere, kendinden de bir şeyler katmıştır.

-Eserlerinde, atasözleri ve deyimleri de kullanmış.

-Kaleme aldığı eserlerini veya çevirdiği eserleri, herkesin anlayabileceği bir dille aktarmış.

Eserleri

1. Kabusnâme

Ahmet Paşa

-Dinî-Tasavvufî konulara eserlerinde pek fazla yer vermeyen sanatçı, eserlerinde çoğunlukla âşk ve tabiat temalı konuları işledi.

-Din dışı kaleme aldığı gazel ve murabbalarla tanındı.

-Sanatçı, tarih düşürmeyi gelenek haline getirmiş.

-Kendi şahsına münhasır Divan'ı var.

-Yaşadığı dönemde kendilerine, "Sultanü'ş-şuara" denirdi.

-Fatih'in vezirliğini yapmış. Fatih tarafından idama mahkum edilince, "Kerem Kasidesi"ni kaleme alarak idamdan kurtulmuş.

-Sanatçının çok sayıda naziresi var:

"Kerem Kasidesi"ni Şeyhi'ye;
"Güneş Kasidesi"ni Atai'ye;
"Gönül Redifli Murabbası"nı Melihi'ye nazire olarak yazmış.

Eserleri

1. Kerem Kasidesi

Ahmed-i Da'i

-Asıl adı Ahmet olan sanatçı, Da'i mahlasını kullanmıştır.

-Kaleme aldığı "Çengname" mesnevisiyle tanınmış.

-Sanatçının, Türkçe ve Farsça Divan'ı bulunmakta.

-Anadolu sahasında gelişen Türk Edebiyatı'nın kurucuları arasında.

-Sanatçı, Arapça ve Farsça eserler de yazmış.

-Aynı zamanda dönem ilimlerini bilen bir âlim.

-"Teressül" adlı eseri, mektup türlerini öğretmek için 2. Murad adına yazdığı bir süslü nesirdir.

Eserleri

1. Çengnâme 

16. Yüzyıl Divan Edebiyatı Sanatçıları

Fuzuli

-Divan edebiyatının en usta şairi olan sanatçı, saltanat merkezinden uzakta Kerbela'da yaşamıştır.

-Medresede kaliteli bir eğitim görerek Arapça ve Farsça dillerini çok iyi öğrenmiştir.

-Sanatçının dili kendi dönemiyle kıyaslandığında çok sadedir. Ve bu sadelikle eserlerini kaleme almıştır.

-Şair, şiirlerini Azeri Türkçesi ile yazdı.

-Divan edebiyatının birçok türünde eserler yazan sanatçı, kaleme aldığı gazelleriyle ün salmış.

-Yazdığı şiirlerinin önemli bir kısmı, tasavvuftan gelir. Yine şairin şiirlerinin bir diğer önemli kısmı, aşk konusunu çok iyi işlediğidir.

-Izdırap ve muzdarip şairidir.

-Kaleme aldığı eserlerinin konusu/ teması şunlardır: Aşk, rindlik, ızdırap ve fedakarlık.

Eserleri

Şikayetnâme-mektup
Leyla ve Mecnun
Hadikatü's-süeda (mutluluğa erenlerin bahçesi)
Beng ü Bade-mesnevi
Sakinâme-mesnevi
Şah û Geda-mesnevi

Bâki

-İyi bir medrese eğitimi almasının yanı sıra medreselerde müderrislik de yapmıştır.

-Kimi zaman kadılık görevlerini de icra etmiştir.

-Sanatçı; kaleme aldığı eserlerinde, din dışı konuları işlemiştir.

-Döneminde yaşadığı zevki, sâfâyı, aşkı, bolluk ve bereketi eserlerinde işlemiştir.

-Sanatçı, gazel türünde başarılı eserler kaleme almıştır.

-Dili çok iyi bir şekilde kullanmıştır.

-Ahenkli, akıcı ve neşeli bir dili vardır.

-Aynı zamanda söz sanatlarını da çok iyi kullanmıştır.

-Yaşadığı dönemde, edebiyat camiasında kendilerine "Sultanü'ş-şuara" denilirdi.

Eserleri

Kanuni Mersiyesi-Terkib-i Bent
Divan
Fezdil-i Mekke

Hayali

-Sanatçı; kaleme aldığı eserlerinde yerli unsurları, tasavvufi düşüncelerle harmanlamıştır.

-Eserlerinde atasözü ve deyimleri bolca kullanmıştır.

-İstanbul Türkçesi ile eserlerini yazmış.

-Kaleme aldığı bir de Divan'ı mevcut.

Eserleri

Divan

Seydi Ali Reis

-Sanatçı, asıl ününü denizcilikte yaptı.

-Eserlerini sade bir lisan ile kaleme aldı.

-Kimi eserlerinde, Nevai "Çağatay" lehçesini kullandı.

Eserleri

"Miratü'l Memalik": Sanatçı, Hint seferi sırasında yaşadıklarını anlatır.
"Kitabü'l Muhit": Önemli denizcilik bilgilerini içerir.

17. Yüzyıl Divan Edebiyatı Sanatçıları

Nabi

-Hikemi tarzın öncüsü olan sanatçı, bu alanda eserler yazdı.

-Toplumun gülünç ve aksayan yönlerini kimi eserlerinde işledi.

-Kaleme aldığı eserlerinde, din ve törenle ilgili ahlaki öğütler yazdı.

-Sanatçı, şiiri "Düşünceleri aktarmada bir araç olarak" görmüştür.

-Yaşadığı döneme göre eserlerini sade bir dille kaleme almıştır.

Eserleri

Hayriyye
Hayrabad
Münşeat
Tuhfetü'l Harameyn

Nefi

-Hiciv türünün öncüsü olan sanatçı, yaşadığı devrin ileri gelenlerini hicvettiği kasideleriyle tanınmıştır.

-Sanatçının kaleme aldığı hicivlerinde sınır yoktur. Övdüğü kimseleri çok abartarak övmüş, eleştirdiği kimseleri ise çok aşırıya kaçarak eleştirmiştir.

-Hiciv türünde o kadar ileri girmiştir ki, yeri gelmiş babasını bile eleştirmiştir.

-Hatta yaşadığı dönemin ileri gelen devlet adamından birini hicvettiği için, kementle boğdurularak öldürülmüştür.

-Süslü ve sanatlı bir dili vardır.

Eserleri

"Siham-ı Kaza": Kaza okları anlamına gelen sanatçının bu eseri, hicivlerinin yer aldığı bir yapıttır.

Evliya Çelebi

-Seyahatname yazarı olan sanatçının sade, doğal bazı yerlerde özensiz ve serbest bir dili vardır.

-Özel olarak ve resmi görevlerde, Osmanlı ülkelerinin pek çok yerinin yanı sıra İran'dan Avustralya'ya kadar pek çok yeri gezerek ve görerek eserlerini kaleme almıştır.

Eserleri

Seyahatname: Tarih, coğrafya, sosyoloji, folklor, hukuk ve etnoloji için bir kaynak niteliğindedir.

Katip Çelebi

-Batı'da Hacı Kalfa olarak bilinir.

-Sanatçı, sade bir dil ile eserlerini kaleme aldı.

Eserleri

Keşfü'z Zünûn: On beş bin eser ve on bin yazarın tanıtıldığı bibliyografik bir eserdir. Arapça olarak yazıldı.
Cihannüma: Batılı bir anlayışla hazırlanmış bir coğrafya eseridir.
Tuhfetü'l Kibar Fi Esrafü'l Bihâr: Denizcilik seferlerinden ve büyük Türk denizcilerinden bahseder.
Mizanü'l Hak: Dini, ahlaki ve toplumsal konuları işleyen didaktik bir eserdir.
Düsturü'l Amel: Devlet işlerinde gördüğü aksaklıkları ve bunun sonucunda da bu aksaklıkların çarelerini eserinde anlattı.

18. Yüzyıl Divan Edebiyatı Sanatçıları

Nedim

-Lale Devri'nde yaşamış olan sanatçı, bu devri bütün ihtişamıyla eserlerinde anlatmıştır.

-Divan şiirinde yerlileşme, mahallileşme Nedim ile başlamıştır.

-Sanatçının şiirlerinde; Müzik, ahenk, zevk, eğlence ve nükte hepsi bir aradadır.

-Sanatçı, eserlerinde Divan Edebiyatı'nın katı kurallarının dışına çıkarak kendine has, sade bir dil kullanmıştır.

-Sanatçı, İstanbul'u ve İstanbul Türkçesini şiirimize kazandırmıştır.

-Yaşanılan hayatı ve dış dünyada gözlemlenebilir gerçek doğayı şiirimize getirmiştir.

-Eserlerinde işlediği başlıca konular; aşk, şarap, eğlence ve hayattan zevk almadır.

-Sanatçının yalın, açık ve sade bir dili vardır.

-Eserlerinde din dışı konuları işlemiştir.

-Edebiyatımızda şarkı türünün en önemli ismidir.

-Sanatçının kaleme aldığı Divanı'nda hece ölçüsüyle yazılmış bir de türkü vardır.

Eserleri

Divan

Şeyh Galip

-Divan edebiyatının son büyük şairi olan Şeyh Galip, Galata mevlevisinin piridir.

-Mutasavvıf olan sanatçı, eserlerinde süslü ve çeşitli söz sanatlarıyla yüklü ağır bir dil kullanmıştır.

-Şair, Divan şiirinin geleneklerine bağlı kalmanın yani sıra kendine özgü bir şiir havası da oluşturmuştur.

-"Sebk-i Hindi" akımının edebiyatımızdaki temsilcisidir.

-Eserlerinde, düşünce ve betimlemelerle örülü yoğun bir hayal gücü vardır.

-Şairin şiirlerinde müzik ve ahenk önemlidir.

-Sanatçı, Nabi'nin Hayrabâd adlı eserini beğenmediği için Hüsnü Âşk adlı mesnevisini kaleme almıştır.

Eserleri

Hüsnü Âşık: Tasavvuf felsefesini anlatan alegorik bir Mesnevi'dir.
Divan: Şiirlerinde oluşur.

19. Yüzyıl Divan Edebiyatı Sanatçıları

Yenişehirli Avni

-Sanatçı; kaleme aldığı şiirlerinde, Divan mazmunlarının yanı sıra Batılılaşmayla beraber gelen yeni sözcükleri de eserlerinde kullandı.

-Rahat ve kolay bir söyleyişi mevcuttur.

-Kaleme aldığı bir de Türkçe Divan'ı da vardır.

Eserleri

Divan

Enderunlu Vâsıf

-Şiirlerinde Nedim etkisi görülür.

-Sanatçı, daha çok şarkılarıyla tanınmış.

-Yazdığı şiirlerinde İstanbul'u bütün güzelliğiyle anlatmış.

-Halk söyleyişlerini kullanmış ancak basmakalıp ifadelerden kurtulamamış.

-Şiirlerini Divan'ında topladı.

Eserleri

Divan

Keçecizade İzzet Molla

-Kaleme aldığı şiirlerinde, sade bir dil kullandı.

-Dönemin padişahını eleştirdiği için, Keşan'a sürgün edilmiştir.

-Mevlevi tarikatındandır.

Eserleri

Mihnet-i Keşan
Gülşen-i Aşk
Bahar-ı Efkar
Hazan-ı Asar

DİVAN EDEBİYATI’NDA NESİR (DÜZYAZI)

-Divan edebiyatı, genel olarak şiir ağırlıklı bir dönemdir. Ancak düzyazı türünde de eser veren sanatçılar olmuştur.

-Divan edebiyatında düzyazıya, "İnşa" yazarına da, "Münşi" denilmektedir.

-"Münşeat" terimi de, düzyazılar, anlamına gelmektedir.

-"Nesir" sözcüğü; yaymak, dağıtmak anlamına gelmektedir.

Nesir Türleri

Sade Nesir

-Halka bilgi vermek için sade bir dille kaleme alınan eserlerdir. Genel olarak tefsir ve hadis kitapları, din ve tasavvuf konularında yazılan yazılardır.

-Bu tür; tarih, menakıbnâme ve destan niteliği taşır.

Bu Türdeki Önemli Eserler

Sehi Bey- Heşt Behist
Seydi Ali Reis- Miratü'l Memalik
Mercimek Ahmet- Kabusnâme
Kul Mesut- Kelile ve Dimne
Evliya Çelebi- Seyahatname

Orta Nesir

-Eserde anlatılmak istenenin, verilmek istenen mesajın anlaşılır bir şekilde ortaya konduğu ve zaman zaman sanatlı süslü bir dille, günlük konuşma dilinden uzak bir biçimde, süslü nesri anımsattığı da oluyor.

-Öğretici bir nitelik taşımaktadır. Bilim ve kültür alanındaki birçok eser, Orta Nesir ile kaleme alınmıştır.

Bu Türdeki Önemli Eserler

Naima Tarihi
Peçevi Tarihi
Âşık Paşazade Tarihi

Süslü Nesir

-Titiz bir biçimde, sanatlı süslü bir lisan ile, Arapça ve Farsça tamlamalarla okunduğunda zor anlaşılan ve bağlaçlarla uzayıp giden cümlelerle örülmüş bir nesirdir.

-Divan Edebiyatı'nda süslü nesirle, "İnşa" ismi kullanılır.

Bu Türdeki Önemli Eserler

Sinan Paşa- Tazarrunâme
Fuzuli- Şikayetnâme

Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri 

Beyitlerle Kurulan Nazım Biçimleri

Gazel
Kaside
Mesnevi
Kıt'a
Müstezat

Tek Dörtlükten Oluşan Nazım Biçimleri

Rubai
Tuyuğ
Murabba
Şarkı
Terbi

Bentlerle Kurulanlar Nazım Biçimleri

Terkib-i Bent
Terci-i Bent
Muhammes
Müseddes
Müsebba
Musemmen
Mütessa
Muaşşer

Beyitlerle Kurulan Nazım Biçimleri

Gazel

-Güzelliklerden, aşktan ve aşkın ıstırabından bahseden küçük şiirlerdir.

-Gazelin ilk beyitine "Matla" denir.

-Gazelin son beyitine "Makta" denir.

-Gazelin en güzel beyitine "Beytü'l Gazel" denir.

-Gazelde, şairin mahlasının geçtiği yere "Şah Beyit" denir.

-Gazellerin beyitleri arasında, konu birliği bulunması şartı yoktur.

-Gazelin beyitleri arasında aynı konu işleniyorsa, buna "Yek Ahenk" denir.

-Bütün beyitleri aynı güzellikle yazılmışsa, buna da "Yek Avaz" gazel denilir.

-Gazeller, 5-15 beyit arasında yazılır.

-İlk beyit kendi arasında uyaklıdır. Sonraki beyitlerde ilk dize serbest, ikinci dize birinci beyitle uyaklıdır. Uyak düzeni "aa-ba-ca..." şeklindedir.

-Gazelin içinde uyak varsa, buna iç uyak;

İç uyaklı gazellere de, "Musammat Gazel" denir.

Gazel Türleri

Âşıkâne Gazel

-Aşktan, aşkın acısından ve ızdırabından bahseden içi acı dolu beyitlerdir. En önemli temsilcisi Fuzûli'dir.

Rindâne Gazel

-Dünya malları, şan ve şöhret bunun yanı sıra zevk û sâfa'nın işlendiği beyitlerdir. En önemli temsilci Bakî'dir.

Hikemi Gazel

Özlü sözler içeren, hayat dersi veren, ahlaksal eğitici-öğretici bilgiler içeren gazellere denir. En önemli temsilcisi Nabi'dir.

Şûhâne Gazel

Sevgi, aşk, zevk gibi çapkın bir söyleyişle yazılan şiirlerdir. Nedim en önemli temsilcisidir.

Kaside

-Belirli bir amaç doğrultusunda yazılan şiirlerdir. Din ve devlet büyükleri övülür.

-Uyak düzeni, "aa-ba-ca..." şeklindedir.

-Kadidenin ilk beyitine, "Matla" son beytine, "Makta" en güzel beyitine, "Beytü'l Kasid" ve şairin adının geçtiği yere de, "Taç Beyit" denir.

-Kasideler 33-99 beyit arasında yazılır.

Kasidenin Bölümleri

Nesib "Tesbib" (Giriş)

-Tasvir bölümüdür.

Girizgâh

-Asıl konuya giriş için hazırlık bölümüdür.

Methiye

-Övülecek kişi övülmeye başlanır.

-Kasidenin asıl bölümüdür.

Fahriye

-Kaside yazarı kendini ve yazdığı eseri övmeye başlar.

Tegazzül

-Şair burada kendi başına gazel diyebileceğimiz mısralar yazar.

-Övülen kişi için dua okunur.

Konularına Göre Kasideler

Tevhid: Yaradan'nın birliğini anlatan şiirlerdir.

Münacaat: Yaradan'a yalvarıp yakarmak için yazılan şiirlerdir.

Naat: Hz. Peygamber (s.a.v.)'in büyüklüğünü anlatan şiirlerdir.

Mersiye: Padişahlar ve devrin ileri gelenlerinin, ölümünden duyulan üzüntüyü anlatan şiirlerdir.

Methiye: Kasidede övülen kişinin özellikleri anlatılır.

Hicviye: Bir kimseyi yermek için yazılır.

Mesnevi

-Öğüt verici bir olayı anlatan şiirlerdir.

-Mesnevilerde; aşk, savaş, tarihi olaylar, din ve tasavvuf konuları işlenir.

-Beyit sayısı sınırsız olması dolayısıyla ve her beytin kendi içinde uyaklı olması, şairler için kolayca yazılabilen bir nazım biçimi durumuna geliyor.

-Aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılır.

-Uyak düzeni, "aa-bb-cc-dd..." şeklindedir.

Divan Edebiyatı'nda Önemli Mesneviler

"Leyla ve Mecnun, Beng û Bade"- Fuzûli
"Harnâme, Hüsrev û Şirin"- Şeyhi
"İskendernâme, Cemşid û Hursid"- Ahmedi
"Hayrabâd, Hayriyye"- Nabi
"Hüsn û Âsk"- Şeyh Gâlip
"Risaletü'n Nushiyye"- Yunus Emre
"Garipnâme"- Âşık Paşa

Müstezat

-Artık, ziyâde mısra demektir.

-Her beytin uzun dizesinin sonuna kısa bir dizenin eklenmesiyle oluşan bir biçimdir.

-Eklenen bu kısa dizelere de, "Ziyâde" denilir.

-Nazım biçimi Gazelle aynıdır.

-Uyak düzeni bakımından da Gazelle aynıdır.

-Matla beyti yoktur. Gazel'de işlenen konular işlenir.

Kıt'a

-Divan edebiyatında belli bir uyak düzeniyle yazılır.

-Dizeleri arasında ölçü birliği bulunur.

-En az iki beyit en fazla on altı beyitten oluşan iki beyitlik bir nazım biçimidir.

Tek Dörtlükten Oluşan Nazım Biçimleri

Rubai

-Dört dizelik bir nazım biçimidir.

-İran edebiyatına aittir.

-Uyak düzeni “aaxa” şeklindedir.

-Hayatın anlamı, hayat felsefesi, ölüm, şarap vb. konular işlenir.

-Aruz'un yirmi dört farklı kalıbıyla yazılır.

-En önemli temsilcisi, Ömer Hayyam'dır.

-Bizim edebiyatımızda en önemli isim, Yahya Kemal Beyatlı'dır.

Tuyuğ

-Dört dizelik bir nazım biçimidir.

-Uyak düzeni Rubai gibidir.

-Konu sınırlaması yoktur. Aşk, şarap vs.

-Türklerin Divan edebiyatına kazandırdığı bir türdür.

-En önemli temsilcileri, Kadı Burhaneddin, Ali Şir Nevai ve Nesimi'dir.

Şarkı

-Besteyle okunmak için yazılan, dörtlüklerden oluşan aşk şiirleridir.

-Dörtlük sayısı üç ila beş arasındadır.

-Dizeler arasında nakaratlar bulunur.

-Uyak düzeni, “abab-cccb-dddb...” Şeklindedir.

-Aşk ve sevgi gibi konuların yanı sıra gündelik hayattan da konular işlenir.

-En önemli temsilci, Nedim'dir.

Terbi

-Bir gazelin beyitlerinin üstüne, başka bir şair tarafından, aynı ölçü ve uyakta, ikişer dize eklenmesiyle oluşur.

-Eklenen dizeler gazelin beytinin birinci dizesine uyar.

-Uyak düzeni, “aaaa-bbba-ccca-ddda...” Şeklindedir.

Bentlerle Kurulan Nazım Biçimleri "Musammatlar"

Terkib-i Bent

-Bentlerden oluşan bir nazım biçimidir.

-Her bent 7-10 bölümden oluşur.

-Bent sayısı 5-15 arasında değişir.

-Bentler arasında, bentleri birbirine bağlayan, bir vasıta beyit vardır.

-İşlenen konu olarak; Şairin felsefi düşüncesiyle toplumsal konular işlenir.

-Her bentten sonra, "Vasıta Beyit" değişir.

-Uyak düzeni Gazel'le aynıdır.

-En önemli temsilcisi, Bağdatlı Ruhi'dir.

-Edebiyatımızdaki en önemli temsilci ise, Ziya Paşa'dır.

Terci-i Bent

-Şekil bakımından Terkib-i Bent gibidir.

-Her bendin sonunda vasıta beyti değişmez.

-Felsefi konular, Yaradan'nın kudreti, kainatın sırları, tabiatın zıtlıkları vb. konular işlenir.

Not

-Terkib-i Bent ile Terci-i Bent arasındaki en önemli fark şudur: Terkib-i Bent'te vasıta beyti değişirken; Terci-i Bent'te vasıta beyti değişmez.

Musammatlar

Muhammes

-Beş dizelik bentlerden oluşan nazım şeklidir.

Müseddes

-Altı dizelik bentlerden oluşan nazım şeklidir.

Müsebba

-Yedi dizelik bentlerden oluşan nazım şeklidir.

Musemmen

-Sekiz dizelik bentlerden oluşan nazım şeklidir.

Mütessa

-Dokuz dizelik bentlerden oluşan nazım şeklidir.

Muaşşer

-On dizelik bentlerden oluşan nazım şeklidir.

Divan Edebiyatı Düzyazı Biçimleri

Tarih-Vakayinâme

-Vakayiname, Osmanlı Devleti'nin resmi tarihidir. Tarih yazarına, "Muverrih"; Vakayiname yazarına da, "Vakanüvist" denir.

Bu Türde Yazılmış Önemli Eserler

Naima- Naima Tarihi
İbrahim Peçevi- Peçevi Tarihi

Tezkire

-Günümüzde kullanılan ismiyle, "Biyografi" olan tezkire, ünlü kişilerin yaşam öykülerinin anlatıldığı eserlerdir.

Bu Türde Yazılmış Önemli Eserler

Ali Şir Nevai- Mecalisü'n Nefais- İlk şairler tezkiresi.
Sinan Paşa- Tezkiretü'l Evliya

Gazavatnâme

-Savaşların, kahramanlıkların, başarılarını ve zaferlerinin anlatıldığı eserlerdir.

Seyahatnâme

-Yazarların, gezip gördükleri yerleri anlatan eserlerdir.

Bu Türde Yazılmış Önemli Eserler

Evliya Çelebi- Seyahatname

Seydi Ali Reis- Seyahatname ve Anı örneği.

Sefaretnâme

-Osmanlı elçilerinin bulundukları ülkeye ait bilgi ve izlenimlerini içeren gezi yazılarına benzer yapıtlardır.

Bu Türde Yazılmış Önemli Eserler

Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet- Paris Sefaretnâmesi

Şehrengiz

-Bir şehrin güzelliklerinin anlatıldığı eserlerdir. Şehir övgüye mazhar edilir.

Surnâme

-Şehzadelerin sünneti ve kadın sultanların evlilik törenlerinin anlatıldığı eserlerdir.

Siyer

-Hz. Peygamber (s.a.v.)'in hayatının anlatıldığı eserlerdir.

Bu Türde Yazılmış Önemli Eserler

Erzurumlu Kadı Darir: Siretü'n-Nebi

Bu Türde yazılmış ilk örnektir.

Münşeat

-Mektuplardan veya çeşitli konulardaki sanatlı ve süslü Nesir örneğidir.

Divan Edebiyatı’nda Edebi Akımlar

Türki Basit (Basit Türkçe) Akımı

-16. yüzyılda etkili olan bu akımın temsilcileri, "Tatavlalı Mahremi, Aydınlı Vidalı ve Edirneli Nazmî'dir."

-Bu şairler, aruz ölçüsü ve Divan edebiyatı nazım biçimlerini kullanmalarının yani sıra Saf Türkçe şiirler yazdılar. yabancı sözcük ve tamlamaları şiire katmadılar.

-Divan edebiyatı mazmunları yerine, halk dilinde mevcut olan mecazları, deyim ve atasözlerini kullandılar.

Mahallileşme (Yenileşme) Akımı

-İlk önce Bakî'de görülen bu akım, İstanbul tabiatına, diline yakınlaşma üzerine kurulmuştur.

-18.yüzyılda en güçlü örnekleri Nedim verdi.

-19.yüzyılda Enderunlu Vâsıf da bu akıma hizmet etti.

Sebk-i Hindi (Hint Tarzı) Akımı

-17. yüzyılda birtakım İran'lı şairlerin Hindistan'a seyahatleri sonucunda bu akımı Divan edebiyatına kazandırdılar.

-17. yüzyılda Naili, Neşati; 18.yüzyılda Şeyh Galip bu akımın temsilciliğini yaptılar.

-Bu akımı benimseyen sanatçılar eserlerinde, söz oyunları yerine anlam derinlikli ve anlam oyunlarını kullandılar. Açık bir söyleyiş yerine mecazlı, ağdalı, süslü, kapalı ,yoğun ve zor anlaşılır bir dille eserlerini kaleme aldılar.